W dniu 1 listopada 2021 r. wchodzi w życie nowa ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Ustawa ta uchyla dotychczas obowiązującą ustawę z dnia 15 grudnia 2016 r.

Projekt ustawy określa zasady i tryb przeciwdziałania praktykom nieuczciwie wykorzystującym przewagę kontraktową przez nabywców produktów rolnych lub spożywczych lub dostawców tych produktów oraz zasady i sposób ochrony interesów dostawców i nabywców.

Struktura rynku rolno-żywnościowego sprawia, że w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych często wstępują znaczne różnice w sile przetargowej między dostawcami a nabywcami produktów. Różnice w potencjale ekonomicznym między dostawcą a nabywcą mogą prowadzić do narzucania nieuczciwych praktyk handlowych przez podmioty większe podmiotom mniejszym. Dzięki zmianom ochroną zostaną objęci rolnicy, mali i średni przedsiębiorcy sektora rolno-spożywczego.

Nowa ustawa rozszerza otwarty katalog praktyk stanowiących nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej. Stosowanie większości z nich jest bezwzględnie niedozwolone. Nowością jest warunkowe dopuszczenie stosowania określonych praktyk – wymogiem będzie wcześniejsze uzgodnienie takich postanowień przez nabywcę i dostawcę  i wpisanie ich do umowy.

Katalog nieuczciwych praktyk, które są bezwzględnie zakazane:

1. dokonywanie przez nabywcę na rzecz dostawcy opóźnionych płatności za dostarczone produkty (płatność po upływie więcej niż 30 dni),

2. anulowanie przez nabywcę zamówienia produktów łatwo psujących się w terminie krótszym niż 30 dni przed dostawą,

3. jednostronna zmiana warunków umowy przez nabywcę,

4. nieuzasadnione obniżanie należności z tytułu dostarczenia produktów po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu,

5. żądanie przez nabywcę od dostawcy płatności niezwiązanych ze sprzedażą produktów dostawcy,

6. żądanie przez nabywcę od dostawcy zapłaty za pogorszenie się stanu lub utratę produktów, do których doszło w obiektach nabywcy lub po przejściu własności produktów na nabywcę, z przyczyn niezawinionych przez dostawcę,

7. odmowa przez nabywcę pisemnego potwierdzenia warunków umowy, o których pisemne potwierdzenie zwrócił się dostawca,

8. bezprawne pozyskiwanie, wykorzystywanie lub ujawnianie przez nabywcę tajemnic przedsiębiorstwa dostawcy,

9. grożenie podjęciem handlowych działań odwetowych lub podejmowanie takich działań przeciwko dostawcy, jeżeli ten korzysta z przysługujących mu praw,

10. żądanie od dostawcy rekompensaty za koszty rozpatrzenia skarg konsumentów związanych ze sprzedażą produktów dostawcy mimo braku zawinienia ze strony dostawcy.

Jednocześnie zdefiniowano nieuczciwe praktyki, które są dozwolone pod warunkiem, że zostały one przed ich stosowaniem jasno i jednoznacznie uzgodnione w umowie między nabywcą a dostawcą:

1.zwrot przez nabywcę niesprzedanych produktów dostawcy, bez zapłaty lub za ich unieszkodliwianie,

2. pobieranie od dostawcy opłaty stanowiącej warunek przechowywania, prezentowania lub oferowania sprzedaży jego produktów lub udostępniania takich produktów na rynku,

3. żądanie przez nabywcę od dostawcy ponoszenia całości lub części kosztów obniżek cen produktów sprzedawanych przez nabywcę w ramach organizowanej przez nabywcę promocji,

4. żądanie przez nabywcę od dostawcy zapłaty za reklamowanie produktów przez nabywcę,żądanie przez nabywcę od dostawcy zapłaty za prowadzenie marketingu produktów,

5. żądanie przez nabywcę od dostawcy ponoszenia opłat dotyczących czynności wykonywanych przez pracowników zajmujących się urządzeniem lokalu wykorzystywanego do sprzedaży produktów dostawcy.

Ustawę stosuje się do umów nabycia produktów rolnych lub spożywczych, zawieranych między nabywcami tych produktów a ich dostawcami; przy czym przez dostawcę rozumie się przedsiębiorcę, który wytwarza lub przetwarza produkty rolne lub spożywcze lub odpłatnie zbywa je nabywcy.

Z kolei w przywołanej ustawie nabywca oznacza przedsiębiorcę lub podmiot, o którym mowa w art. 4 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, który bezpośrednio lub pośrednio nabywa od dostawcy produkty rolne lub spożywcze.

Zgodnie z art. 5 projektu ustawy, zakazane jest nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej nabywcy względem dostawcy oraz dostawcy względem nabywcy. Przewagą kontraktową jest występowanie znaczącej dysproporcji w potencjale ekonomicznym nabywcy względem dostawcy albo dostawcy względem nabywcy. Dla określenia przewagi kontaktowej podstawą jest stosunek wielkości ekonomicznej dostawcy i nabywcy. Określono to liczbowo,  zaś ocena polega na porównaniu rocznych obrotów nabywcy i dostawcy.

Projekt ustawy przewiduje szczegółowe poziomy odniesienia w stosunku do obrotów osiąganych przez dostawcę i nabywcę (patrz: art.  7 projektu ustawy). Zgodnie z przywołanym przepisem,  domniemywa się, że znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym, w przypadku praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową stosowanych przez nabywcę względem dostawcy, występuje między:

1. dostawcą, którego roczny obrót nie przekracza równowartości w złotych 2 000 000 euro,
a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 2 000 000 euro;

2. dostawcą, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 2 000 000 euro i nie przekracza równowartości w złotych 10 000 000 euro, a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 10 000 000 euro;

3. dostawcą, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 10 000 000 euro i nie przekracza równowartości w złotych 50 000 000 euro, a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 50 000 000 euro;

4. dostawcą, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 50 000 000 euro i nie przekracza równowartości w złotych 150 000 000 euro, a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 150 000 000 euro;

5. dostawcą, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 150 000 000 euro i nie przekracza równowartości w złotych 350 000 000 euro, a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość w złotych 350 000 000 euro;

6. dostawcą, którego roczny obrót nie przekracza równowartości w złotych 350 000 000 euro, a nabywcą, który jest podmiotem, o którym mowa w art. 4 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych.

Analogiczne rozwiązanie zaproponowane zostało w przypadku praktyk stosowanych przez dostawcę względem nabywcy.

Określony został ponadto sposób obliczania rocznego obrotu, jak i przeliczania wielkości wyrażonych w euro. Do  obliczania obrotu nabywcy i dostawcy zastosowanie miały przepisy załącznika nr I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu; w szczególności w celu ustalenia rodzaju przedsiębiorstwa nabywcy i odbiorcy. Przedmiotowe rozporządzenie w załączniku nr 1 zawiera m.in. definicje: przedsiębiorstwa samodzielnego (art. 3 ust. 1), przedsiębiorstwa partnerskiego (art. 3 ust. 2), przedsiębiorstwa powiązanego (art. 3 ust. 3).

Postępowanie w sprawach praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową Prezes UOKiK wszczyna z urzędu, co daje ochronę przed identyfikacją zgłaszającego zawiadomienie. Natomiast każdy może zgłosić Prezesowi UOKiK zawiadomienie dotyczące podejrzenia stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych.

Prezes Urzędu może nałożyć na dostawcę albo nabywcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 3% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia tej kary, jeżeli dostawca albo nabywca, choćby nieumyślnie, dopuścił się naruszenia zakazu wykorzystania przewagi kontraktowej.

Novum jest wprowadzenie instrumentu, jakim jest dobrowolne poddanie się karze.  Prezes UOKiK z urzędu lub na wniosek strony będzie mógł zaproponować stronom przystąpienie do procedury dobrowolnego poddania się karze, jeśli uzna, że może to  przyczynić się do przyspieszenia postępowania. W rezultacie UOKiK będzie mógł obniżyć wysokość nakładanej kary o nie więcej niż 50%, w stosunku do kary jaka zostałaby nałożona bez procedury dobrowolnego poddania się karze.

Od praktycznej strony, zaleca się przejrzenie stosunków z Państwa dostawcami oraz nabywcami pod kątem stosowania wobec Państwa lub przez Państwa niedozwolonych praktyk. W sytuacji, w której będą one występowały lub będziecie zamierzali je Państwo utrzymać lub przeciwdziałać należy dokonać weryfikacji siły przedsiębiorstw pod kątem przewagi kontraktowej oraz podjąć stosowne kroki w celu zmiany lub weryfikacji stosunków umownych lub wykonywania umów.