Zidentyfikowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości problemy związane z brakiem pełnej rejestracji akcji w spółkach nienotowanych skłoniły ustawodawcę do przygotowania projektu nowelizacji Kodeksu spółek handlowych (k.s.h.). Projekt, oznaczony numerem UD152, ma zostać przyjęty w pierwszym kwartale 2025 r. Za jego opracowanie odpowiedzialny jest wiceminister sprawiedliwości Arkadiusz Myrcha. Nowelizacja ma nie tylko usprawnić dematerializację akcji, ale także zwiększyć bezpieczeństwo obrotu gospodarczego. Wprowadzenie nowych rozwiązań, takich jak powiązanie rejestracji akcji z Krajowym Rejestrem Sądowym oraz likwidacja podziału akcji na imienne i na okaziciela, ma zredukować ryzyko prawne i zwiększyć transparentność. Skąd potrzeba zmian w przepisach o akcjach? Ministerstwo Sprawiedliwości zauważyło, że wiele spółek nie […]
Odpowiedzialność karna członków rady nadzorczej spółki akcyjnej
16 maja 2022 | Anna Wąsiewska
Rada nadzorcza jest organem obligatoryjnym w każdej spółce akcyjnej. Zakres jej obowiązków jest bardzo szeroki, ponieważ sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Członkowie rady nadzorczej odpowiadają za działania związane z pełnioną przez siebie funkcją nie tylko wobec spółki, ale również wobec osób trzecich. Mogą ponosić zarówno odpowiedzialność karną, jak i cywilną. Wyróżnić można także odpowiedzialność o charakterze korporacyjnym. W niniejszym artykule skupimy się na tej pierwszej, wskazując w szczególności na podstawy odpowiedzialności karnej członków rady nadzorczej, jak i na grożące im sankcje za poszczególne czyny zabronione.
Przestępstwo niegospodarności
Sprawcą przestępstwa niegospodarności zgodnie z art. 296 § 1 Kodeksu karnego (dalej jako „k.k.”) jest każdy kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową.
Główną przesłanką odpowiedzialności na podstawie art. 296 k.k. jest wyrządzenie spółce znacznej szkody. Odpowiedzialność karna członków rady nadzorczej jest zatem ograniczona jedynie do przypadków, w których szkoda jest znaczna, przy czym szkodą może być nie tylko uszczerbek w istniejącym majątku (np. zniszczenie sprzętu należącego do spółki), ale także utracona korzyść (np. niedoprowadzenie do umowy mogącej przynieść istotny przychód). Zgodnie z art. 115 § 5 w zw. z art. 115 § 7 k.k., znaczna szkoda majątkowa oznacza stratę przekraczającą w czasie popełnienia czynu zabronionego 200 000 zł.
Członek rady nadzorczej spółki akcyjnej może być zaliczony do kręgu osób zajmujących się sprawami majątkowymi spółki w szczególności na podstawie statutu spółki. Brak jednak takiego umownego uregulowania nie oznacza, że może on być zwolniony z odpowiedzialności (w przypadku ustalenia związku przyczynowego pomiędzy prowadzonymi przez niego działaniami a zaistnieniem znacznej lub w wielkich rozmiarach szkody majątkowej po stronie spółki). W grę wchodzi w takim przypadku art. 21 § 2 k.k., zgodnie z którym jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła.
Członek rady nadzorczej odpowiada za umyślne niezapobiegnięcie wystąpieniu skutku spowodowanego przyczynowo działaniem innej osoby lub osób (np. członków zarządu spółki). Odpowiedzialność karna członka rady nadzorczej możliwa jest więc również wobec przyjęcia, że ciążył na nim prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi w postaci szkody majątkowej. Odpowiadać on będzie przykładowo w przypadku wyrażenia zgody na dokonanie przez zarząd spółki czynności wyrządzającej spółce szkodę majątkową.
Przyjęcie, że członek rady nadzorczej wyrządził spółce szkodę majątkową poprzez niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku nadzoru wymaga wykazania, że prawidłowe wypełnienie tego obowiązku zapobiegłoby poniesieniu przez spółkę szkody.
Kwalifikowaną postacią przestępstwa niegospodarności określoną w art. 296 § 2 k.k. jest sytuacja, w której sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (dla siebie lub kogo innego). Drugą kwalifikowaną postacią jest sytuacja, gdy sprawca wyrządza spółce wielką szkodę majątkową, czyli przekraczającą w chwili popełnienia czynu zabronionego 1 000 000 zł.
Pomimo tego, że rada nadzorcza jest organem kolegialnym, przyjąć należy zasadę indywidualizacji odpowiedzialności karnej, zgodnie z którą każdy członek organu ponosi odpowiedzialność jako sprawca pojedynczy.
Karze nie podlega ten, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę.
Przestępstwo ogłaszania fałszywych danych
Zgodnie z art. 587 Kodeksu spółek handlowych (dalej jako „k.s.h.”) kto przy wykonywaniu obowiązków wymienionych w tytule III i IV ogłasza dane nieprawdziwe albo przedstawia je organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Tytuł III k.s.h. zakresem swoim obejmuje spółki kapitałowe, a więc spółkę akcyjną, natomiast przepisy tytułu IV regulują zasady łączenia, podziału i przekształcania spółek.
Sprawcą tego przestępstwa może być osoba fizyczna, która jest adresatem obowiązków wskazanych w tytule III i IV k.s.h., przestępstwo zaliczyć należy zatem do przestępstw indywidualnych. Podmiotem ww. przestępstwa będą osoby, na których spoczywają obowiązki wskazane w tytule III i IV k.s.h., w tym między innymi członkowie rady nadzorczej spółki akcyjnej.
Dobrem chronionym w tym przypadku jest prawidłowość funkcjonowania obrotu gospodarczego, a konkretnie prawidłowość funkcjonowania uczestników obrotu gospodarczego, jakimi są spółki prawa handlowego. Przestępstwo ogłaszania fałszywych danych można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.
Przepis ten może mieć zastosowanie do członków rady nadzorczej w szczególności w odniesieniu do obowiązku składania walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania dotyczącego oceny zgodności sprawozdania zarządu i sprawozdania finansowego w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym, oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty.
Wobec skazanego prawomocnym wyrokiem za powyższe przestępstwo sąd w oparciu o art. 18 k.s.h. orzeka zakaz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej. Wyżej wymieniony zakaz ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania. Jednakże skazany może złożyć w terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu. Nie dotyczy to przestępstw popełnionych umyślnie.
Przestępstwa dotyczące sprawozdań finansowych
Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Do jej szczególnych obowiązków należy ocena sprawozdań finansowych, w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym, oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty, a także składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny.
Zgodnie z art. 4a ust 1 ustawy o rachunkowości kierownik jednostki oraz członkowie rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego jednostki są zobowiązani do zapewnienia, aby sprawozdanie finansowe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z działalności oraz sprawozdanie z działalności grupy kapitałowej spełniały wymagania przewidziane w ustawie. Kierownik jednostki oraz członkowie rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego jednostki odpowiadają solidarnie wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem stanowiącym naruszenie obowiązku wynikającego z ust. 1.
Ustawa o rachunkowości w art. 77 określa warunki odpowiedzialności karnej za nierzetelne sprawozdania. Zgodnie z tym przepisem każdy kto wbrew jej przepisom nie sporządza sprawozdania finansowego, sporządza go niezgodnie z przepisami ustawy lub dopuszcza do zawarcia w tym sprawozdaniu nierzetelnych danych, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 2 albo obu tym karom łącznie. Odpowiedzialność dotyczyć będzie sytuacji, gdy sprawozdania w ogóle nie sporządzono, gdy zostało sporządzone w sposób niekompletny lub gdy zostanie sporządzone z przekroczeniem terminów ustawowych. Natomiast niesporządzenie lub sporządzenie z naruszeniem przepisów ustawy sprawozdania z działalności jednostki nie będzie powodować odpowiedzialności w trybie powołanego artykułu.
Kierownik i organ nadzorujący jednostki ponoszą odpowiedzialność karną mimo powierzenia obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych innej osobie, w tym osobie uprawnionej do prowadzenia ksiąg rachunkowych. Przyjęcie odpowiedzialności przez inną osobę lub przedsiębiorcę powinno być stwierdzone w formie pisemnej. Przestępstwo nierzetelnych sprawozdań jest występkiem umyślnym.
Członkowie rady nadzorczej mogą również ponosić odpowiedzialność za innego rodzaju przestępstwa np. oszustwo, sprzeniewierzenie, łapownictwo. W niniejszym opracowaniu wybrane zostały jedynie przykładowe rodzaje czynów zabronionych, których popełnienie może być zarzucane członkom rady nadzorczej.
Wpis nie stanowi porady ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa oraz ma charakter wyłącznie informacyjny. Stanowi wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prasowych. Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.K. i autor wpisu nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie.