Według obecnych założeń Ministerstwa Finansów w dniu 1 stycznia 2022 r. planowane jest wejście w życie ustawy o fundacji rodzinnej („Ustawa”), której projekt został opublikowany na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego w dniu 22 marca 2021 r. Projekt Ustawy wzorowany jest na rozwiązaniach obowiązujących w innych państwach europejskich, m.in. w Austrii, Niemczech i Liechtensteinie. Wiceminister finansów wskazał, że to właśnie w tych krajach polscy przedsiębiorcy chcący zabezpieczyć swój majątek w ramach sukcesji szukają dogodnych dla siebie rozwiązań. Ustawa o fundacji rodzinnej ma zapewnić im takie narzędzie w Polsce.

Polskie przedsiębiorstwa rodzinne w liczbach

Zgodnie z danymi udostępnionymi na stronie internetowej Ministerstwa Finansów w Polsce istnieje prawie 830 tys. przedsiębiorstw rodzinnych, które generują przychód w wysokości 322 mld zł w skali roku. Ich wkład w budowę PKB kształtuje się na poziomie ok. 18%. W perspektywie najbliższych 5 lat w ręce kolejnej generacji potencjalnie przejdzie ok. 57% przedsiębiorstw rodzinnych, przy czym zaledwie 8,1% następców przedsiębiorców deklaruje chęć kontynuowania biznesu założonego przez ich rodziców. W ciągu kilku lat znaczna część tych przedsiębiorstw może znaleźć się w rękach osób spoza grona rodziny, w tym podmiotów zagranicznych, stanowiąc przy tym zagrożenie dla akumulacji polskiego kapitału. Zagrożona stanie się również szczególna więź tworzona przez lata pomiędzy biznesem a jego właścicielami. Fundacja rodzinna stanowić ma odpowiedź na rozwiązanie przedmiotowych problemów. Jednym z jej głównych celów ma być bowiem zabezpieczenie przyszłości osób najbliższych fundatorowi przy jednoczesnym zapewnieniu ciągłości funkcjonowania rodzinnej działalności gospodarczej.

Jak wyglądać będzie procedura utworzenia fundacji rodzinnej?

Utworzenie fundacji rodzinnej następować będzie na podstawie oświadczenia fundatora zawartego w akcie założycielskim albo w testamencie. Oświadczenie fundatora dla swej ważności wymagać będzie zachowania formy aktu notarialnego. Takiej samej formy będzie wymagało odwołanie zawartego w testamencie oświadczenia o utworzeniu fundacji rodzinnej.

Zasady funkcjonowania danej fundacji rodzinnej, w tym jej nazwa i cele, określone będą przez fundatora w statucie, który dla swej ważności również wymagać będzie formy aktu notarialnego.

Fundatorem (tj. osobą zakładającą fundację rodzinną) będzie mogła zostać osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundatorów może być kilku, z zastrzeżeniem fundacji rodzinnej  utworzonej na podstawie testamentu, która będzie mogła mieć wyłącznie jednego fundatora.

Fundator zobowiązany będzie wnieść do fundacji rodzinnej mienie przeznaczone na realizację jej celów, którego wartość wynosić powinna co najmniej 100.000 złotych. Przykładowo mogą być to środki pieniężne, ruchomości, nieruchomości przeniesione następnie na własność fundacji rodzinnej, itp.

Krąg beneficjentów oraz ich uprawnienia do świadczeń otrzymywanych od fundacji rodzinnej określać będzie fundator. Beneficjentem będzie mogła zostać organizacja pożytku publicznego albo osoba fizyczna, bez względu na stopień pokrewieństwa z fundatorem. Fundacja rodzinna będzie spełniać świadczenia na rzecz beneficjentów, w szczególności pokrywać będzie ich koszty utrzymania i kształcenia, a w przypadku beneficjenta będącego organizacją pożytku publicznego – wspierać będzie realizację jego celów statutowych.

Fundacja rodzinna nabywać będzie osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych Krajowego Rejestru Sądowego. Jej siedziba znajdować się będzie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Fundacja rodzinna formalnie będzie mogła stać się właścicielem przedsiębiorstwa, np. poprzez nabycie udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością.

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej

Projekt Ustawy przewiduje, że fundacja rodzinna nie będzie mogła wykonywać działalności gospodarczej. Uzasadniane jest to w szczególności ryzykiem gospodarczym jakie ta za sobą niesie. Przedsiębiorca musi się bowiem liczyć z możliwością poniesienia straty, np. w wyniku zmiany warunków finansowych powstałej wskutek wahań zmian cen rynkowych. Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną mogłoby więc stanąć w sprzeczności z jednym z jej głównych celów, jakim jest zabezpieczenie rodzinnego majątku przed jego uszczupleniem lub utratą. Ponadto, w odróżnieniu od działalności gospodarczej, potencjalny zarobek fundacji rodzinnej nie będzie służyć celom gospodarczym – przeznaczany będzie na potrzeby beneficjentów, np. na pokrycie kosztów ich leczenia.

Na uwagę zasługuje stanowisko Związku Przedsiębiorców i Pracodawców („ZPP”), w którym wskazano, że całkowity zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną stanowiłby rozwiązanie zbyt radykalne i ograniczające potencjał fundacji rodzinnej. Proponowanym przez ZPP rozwiązaniem umożliwiającym osiągnięcie konsensusu pomiędzy oczekiwaniami środowiska biznesowego a ograniczeniem ryzyka gospodarczego mogłoby być wprowadzenie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez fundacje rodzinne wyłącznie w celu uzyskiwania pasywnych dochodów z majątku fundacji, np. poprzez czerpanie stałych dochodów z wynajmu nieruchomości.

Organy fundacji rodzinnej i przyznane im funkcje

Projekt Ustawy wyróżnia następujące organy fundacji rodzinnej: zarząd, radę protektorów oraz zgromadzenie beneficjentów:

• Zarząd – odpowiadać ma za prowadzenie spraw fundacji rodzinnej, jej zewnętrzną reprezentację, realizację jej celów oraz bieżące ustalanie stanu płynności finansowej i wypłacalności.
• Rada protektorów – co do zasady organ o charakterze fakultatywnym, z zastrzeżeniem przypadku, w którym liczba beneficjentów przekraczać będzie 25 osób. Zostanie wyposażony w funkcje nadzorcze w  stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie (przy czym w statucie będzie można rozszerzyć jego uprawnienia).
• Zgromadzenie beneficjentów – organ obradujący wyłącznie w wyjątkowych przypadkach (np. przy uzupełnianiu składu danego organu). Ma gwarantować niezbędny wpływ rodziny fundatora na najważniejsze kwestie związane z działalnością fundacji rodzinnej.

Ważne kwestie podatkowe:

Bardzo ważnym aspektem, na który chcielibyśmy zwrócić Państwu uwagę w niniejszym wpisie, jest kwestia opodatkowania fundacji rodzinnych. Osiągane przez fundację dochody będą podlegać opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych („CIT”) według stawki 19%. Z założenia wniesienie majątku przez fundatora do fundacji ma być jednak podatkowo neutralne – nie będzie stanowić przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Projekt ustawy zakłada pewne korzyści podatkowe w zakresie podatku od spadków i darowizn. Skorzystają z nich jednak wyłącznie fundator oraz osoby należące do jego najbliższego kręgu rodzinnego (tzw. „grupa zerowa”, do której należą małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha). Świadczenia wypłacane na rzecz beneficjentów należących do grupy zerowej zwolnione będą od tego podatku w części, w której przedmiot świadczenia będzie stanowić mienie wniesione przez fundatora. Zwolnienie dotyczyć będzie również nabycia przez te osoby mienia fundacji rodzinnej po zakończeniu jej likwidacji oraz jego zwrotu fundatorowi.

Kwestia opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn w stosunku do osób, które nie są związane więzami rodzinnymi z fundatorem (np. osoby żyjące w nieformalnych związkach) przedstawia się na obecnym etapie prac mniej atrakcyjnie. Osoby spoza kręgu osób najbliższych zapłacą bowiem podatek od spadków i darowizn w wysokości 19%.

Aktualnie projekt Ustawy nie przewiduje zwolnienia dywidendowego dla fundacji rodzinnych. Zastosowania nie znajdą także przepisy regulujące kwestię kwot wolnych od podatku.

Fundacja rodzinna – jakie będą jej zalety?

Zdaniem ustawodawcy do głównych zalet projektowanej instytucji zaliczyć należy możliwość zagwarantowania ochrony przedsiębiorstwu rodzinnemu przed potencjalnymi problemami związanymi ze zmianą właściciela oraz ułatwienie jego kontynuacji w rękach spadkobierców fundatora zgodnie z jego wolą. Fundacja rodzinna stanowić ma pewien mechanizm pozwalający na akumulację polskiego kapitału, gwarantujący ochronę przed rozdrobnieniem majątku przedsiębiorstwa, czy też przejęciem kontroli nad przedsiębiorstwem przez osoby trzecie.

Z uwagi na to, że prace nad Ustawą nie zostały zakończone, a obecnie trwają analizy uwag do jej Projektu zgłoszonych przez resorty i uczestników konsultacji publicznych, do tematu fundacji rodzinnych powrócimy jeszcze na łamach naszego Blogu.